1. ELEKTRONIK TICARET (E-TICARET) NEDIR?

Bilindigi gibi “ticaret” ifadesi kavramsal olarak “mal veya hizmetin satinalinmasi ve satilmasi“ islemlerini kapsamaktadir. Bu sürecin elektronik ortamda, Internet üzerinde yapilmasi E-Ticaret kavramini ortaya çikarmistir.
Müsteri beklentilerindeki mal ve hizmet arzindaki artis, is dünyasindaki rekabeti küresel ölçekte zorlastirmaktadir. Isadamlari buna uyum saglamak için organizasyonlarini ve çalisma tarzlarini degistirmekte, firma-müsteri-tedarikçi arasidaki bariyerleri Internet ve E-Ticaret ile kaldirmaktadir.
E-Ticaretin tanimi konusunda farkli ülkelerin kuruluslari tarafindan farkli tanimlar ortaya konmaktadir. Ancak E-Ticaret konusunda en yaygin genel kabul görmüs tanim OECD tarafindan 1997’de yapilan tanimdir. Bu çerçevede E-Ticaret asagidaki eylemleri kapsayan bir süreç olarak tanimlanmaktadir;
• Ticaret öncesi firmalarin elektronik ortamda bilgilenmesi ve arastirma yürütmesi,
• Firmalarin elektronik ortamda bulusmasi,
• Ödeme sürecinin yerine getirilmesi,
• Taahhüdün yerine getirilmesi, mal veya hizmetin müsteriye teslimi,
• Satis sonrasi bakim, destek, vb. hizmetlerin temin edilmesi.
E-Ticaret ile daha esnek yapiya kavusan, tedarikçileri ile daha yakin çalisan, müsterilerinin beklenti ve ihtiyaçlarina daha hizli cevap veren firmalar da, global ölçekte degisim yasamaktadir. E-Ticaret, firmalara en iyi tedarikçiyi seçme ve tüm dünyaya satis yapma imkani sunmaktadir.


2. E-TICARET’TE TARAFLAR

E-Ticarette taraflar dört ayri baslikta incelenmektedir;
Firma-Firma : Firmalarin elektronik ortamda tedarikçiye siparis vermesi, faturalarini temin etmesi ve bedellerini ödemesi bu bölümde degerlendirilmektedir. 1999 yili verilerine göre; Firma-Firma kategorisindeki ticari islemler, E-Ticaret cirosunun %90’nini olusturmaktadir.
Firma-Müsteri : WWW teknolojisindeki hizli gelismeler sonucunda ortaya çikan Sanal Magaza uygulamalari ile Internette firmalar elektronik ortamda; bilgisayardan otomobile, kitapdan pizzaya birçok ürünün dogrudan tüketiciye satisini yapmaya baslamistir.
Firma-Kamu : Firmalar ile kamu kuruluslari arasindaki ticari islemleri kapsayan bu bölümde kamu ihalelerinin Internette yayinlanmasi ve firmalarin elektronik ortamda teklif vermeleri ilk örnekleri olusturmaktadir. E-Ticaretin yayginlasmasini desteklemek amaci ile kamunun vergi ödemeleri, gümrük islemleri de sanal dünyaya tasinmaktadir.
Birey-Kamu : Henüz yaygin örnekleri olmayan bu kategoride ehliyet, pasaport basvurulari, sosyal güvenlik primleri ile vergi ödemeleri, vb. uygulamalar ile Elektronik Devlete geçisin saglanmasi planlanmaktadir. Ingiltere hükümeti, 2005 yilinda tüm kamu hizmetlerinin elektronik ortamda yapilabilecegi ve Elektronik Devlet’e geçisin tamamlanacagini duyurmustur. 2002 yilina kadar ise tüm okul ve kütüphanelerin Internet baglantilarinin saglanmasi planlanmaktadir.


2.1. E-Ticaret Için Ilk Adim: E-POSTA

Elektronik posta, bir bilgisayardan digerine/digerlerine veya bir kisiden diger kisiye/kisilere gönderilen elektronik mesajdir. E-posta ile baslayan elektronik iletisim, günümüzde kagida dayali klasik yöntemlerin yerini almaktadir. Internet ile elektronik mesajlar, birkaç dakika içerisinde e-posta adresi olan dünyanin herhangi bir yerindeki alicisina sehiriçi telefon tarifesinden daha düsük ücret ile hizli ve güvenli olarak ulastirilmaktadir.
Müsterilerinizin veya diger firmalarin size her zaman ve her durumda ulasmasi, e-posta ile mümkün olabilmektedir. Firmanizin tel ve faks numaralarinin degismesi, tasinmaniz, tatilde veya seyahatte olmaniz e-postalarinizin size ulasmasina engel olmamaktadir.
“Messaging Online” yaptigi arastirmanin sonucunda, 1999 yilinda dünyadaki 500 Milyon e-posta hesabi sayisinin, 2002 yilinda 1 Milyari asacaginin tahmin edildigini açiklamistir. Ayrica Amerika Birlesik Devletleri’nde her 3 firmadan 2’sinin e-posta adresinin bulundugu tahmin edilmektedir.
“Electronic Messaging Association (EMA)” tarafindan yapilan çalisma sonucunda, Internet üzerindeki sanal postane olarak hizmet veren bilgisayarlarin 1999 yilinda alicisina ulastirdigi e-posta sayisinin 5 Trilyon rakamina ulastigi öngörülmektedir.


2.2. Firma-Firma E- TICARET

Internet öncesinde firmalar arasindaki E-Ticaret, özel veya katma degerli aglar üzerinden Elektronik Veri Degisimi (Electronic Data Interchange; EDI) ile gerçeklestirilmistir. Firmalar, is ortaklari/tedarikçileri ile arasindaki ticari bilgileri/islemleri, EDI formatina dönüsümünü saglayan özel programlar kulanarak gerçeklestirmektedir. Internet ile E-Ticaretin Firma-Firma kategorisine altyapi olusturan EDI uygulamalari, Web ortamina tasinarak maliyetler önemli ölçüde düsürülmüs ve KOBI’lerin de etkin olmasi saglanmistir.
ABD’de 1999 yilinda firmalararasi E-Ticaretin %23’ü, is yapma tarzlarini degistiren KOBI’ler tarafindan gerçeklestirilmistir. Arastirma sahibi “Access Media International”, 2003 yilinda KOBI’lerin payinin %32’yi asmasini öngörmektedir.
E-Ticaret, firmalararasi ticarette maliyetlerin azaltilmasi ve verimliligin artirilmasinda önemli rol oynamaktadir. Bütün asamalarinda (kasa, stok kontrol, vb.) barkod okuyucu kullanan ve islemlerini elektronik ortamda gerçeklestiren bir süpermarkette, otomasyon ile bilgisayar; envanterdeki ürünlerin (raflar, depo) takibini yapmakta, ürünlerin satis egilimlerini izlemekte ve gerektiginde siparis vermektedir. Yeni siparisler, bilgisayar agi üzerinden üreticiye otomatik olarak gönderilebilmektedir. Bilgisayar siparis formu hazirladiktan sonra, sözkonusu bilgiyi otomatik olarak satis, üretim, dagitim ve muhasebe bölümlerine göndermektedir. Siparislerin üretimi sonunda ürünler, fatura ile birlikte süpermarkete gönderilmektedir.
Bilgisayarlarin otomatik olarak gerçeklestirdigi islemler sonucunda birçok faaliyet için personel gereksinimi asgari düzeye ineceginden dolayi, personel giderlerinde önemli ölçüde tasarruf saglanabilecektir. Bilgisayarlarin hassas islem yapmasi dolayisi ile süpermarketin siparisleri de ayni sekilde hasas olacagi öngörülmektedir. Bilgisayar destekli titiz ve zamanindaki siparisler ile depo için ihtiyaç duyulan alanda azalma olacaktir. Ayrica satin alinan ürünlerdeki egilimlerin izlenmesiyle, tüketicinin ilgisini çekebilecek yeni ürünlerin seçimi ve siparisi konularinda karar verilmesinde kolayliklar gündeme gelecektir.
Ülkemizde firma otomotiv, elektronik/beyaz esya, bilgi teknolojileri, vb. sektörlerde Ana sanayi-Yan sanayi ve Ana firma-Bayi/Servis agi arasindaki ticari islemlerde, Firma-Firma E-Ticaret uygulamalarinin hizla arrtigi görülmektedir.
Gartner Group tarafindan yapilan bir arastirma çerçevesinde, dünyada 1999 yilinda 145 Milyar $ olan Firma-Firma E-Ticaret islem hacmininin, 2004 yilinda 7 Trilyon $ rakamini asacagi tahmin edilmektedir.


2.3. Firma-Müsteri E-TICARET:

Sanal Magaza Internet özellikle KOBI’lerin ticari hedeflerini yeniden gözden geçirmelerine neden olmustur. Dünya ticaretindeki “.com” degisimini yakalayan firmalar, sanal dünyada showroom veya magaza açarak yeni müsterilere ulasmaya çalismaktadir. Günde 24 saat / haftada 7 gün açik ve dünyanin heryerinde subesi olan magaza açma/isletme maliyetleri, Internet ile KOBI’lerin karsilayabilecegi seviyeye inmistir.
Internette açilan magazanin genel giderlerinin çok düsük olmasi, dogrudan satis fiyatlarina da yansimaktadir. Internet müsterilerin firmalara, sürekli geri bildirimde bulunma imkani da sunmaktadir.
Gartner Group tarafindan 1999 yilinda 25 Milyar $ olan Firma-Müsteri E-Ticaret islem hacminin, 2004 yilinda 1 Trilyon $ rakamini asmasi öngörülmektedir. Ayni çalismada, Firma-Müsteri E-Ticaret kategorisindeki internet üzerinden gerçeklestrilen satisalarin; %37’sini kitap, %21’ini bilgisayar/donanim/yazilim, %20’sini CD/DVD/kaset, %17’sini ise giyim esyasinin olusturduguna deginilmektedir.
Sanal is dünyasinda magaza açmak için, web sitesinin teknik altyapisinin ve içeriginin olusturulmasi ve ödeme islemleri için de sanal POS (V-POS) alinmasi gerekmektedir. Muhasebe, stok, vb. islemleri ile de entegrasyonu saglanabilecek Sanal Magazaya Müsterilerin güvenli erisimini için, SLL standarti kullanilmaktadir. Satici firma, bir onay kurumundan aldigi elektronik web sitesi kimligi ile magazasinin sanal dünyadaki kaydini gerçeklestirmektedir. Müsteri ile Satici Firma arasindaki iletisimde güvenligi saglayan SLL; internette ulasilan adresin gerçekten aranan magaza olup olmadigini kontrol etmekte ve bilgilerin sifrelenerek gönderilmesini saglamaktadir.
Satici firma ile banka arasindaki iletisimin güvenligi ise SET protokolü ile gerçeklestirilmektedir. Müsteriden SLL ile alinan ödeme bilgileri (kredi karti), satici firma tarafindan bankaya SET protokolü ile sifrelenerek gönderilmektedir. Banka, müsterinin hesabinin uygun olmasi durumunda, alisverisini onaylamakta ve provizyon bilgisini satici firmaya göndermektedir. Satici firma, müsterisine siparisin tamamlandigini bildirdikten sonra bankaya baglanarak alisveris tutarini hesabina aktarmaktadir. Ülkemizde kitap, kaset, CD, çiçek, elektronik, giyim, bilgisayar, gida, vb. ürünlerin Internette dogrudan müsteriye satisini yapan sanal magaza sayisi 250’yi asmistir (*).


3. ELEKTRONIK TICARETTE GÜVENLIK

Elektronik ticarette alici ve satici birbirlerini görmeksizin is yaptiklarindan karsilikli olarak güvenin saglanmasi için ek bir takim önlemler almaya ihtiyaç duyarlar. Öncelikle alici ve satici taraflar birbirlerinin kimliklerinden emin olmak isterler. Iste bu ihtiyaç dijital imza ve dijital sertifikalarin gelistirilme nedenidir. Bunlar araciligiyla iki taraf birbirlerinin kimliginden emin olabilmektedir. Türkiye'de su anda dijital sertifikalar ile ilgili yasal altyapi henüz olusturulmadigi için alici tarafinda bulunan bireysel kullanicilar henüz dijital sertifika kullanmaya baslamamislar, satis yapan siteler de müsterilerine bunu sart kosmamislardir. Bu nedenle saticilar alicilarin kimliklerini kontrol edememektedirler. Ancak Garanti Bankasi'nin ödeme sistemini kullanarak Internet'ten satis yapmak isteyen firmalara bankamiz bu sarti getirmis ve böylece tüketicilerin alisveris yaptiklari sitenin kimligi ile ilgili kusku duymalarini önlemistir.
Elektronik ticarette güvenlik konusunda degerlendirilmesi gereken diger bir konu da alicilarin elektronik ticaret sitelerinden alisveris yapmak için vermek durumunda kaldiklari kredi karti vb. bilgilerin Internet üzerinden iletilirken üçüncü sahislarin eline geçmesi riskidir. Bilindigi gibi özellikle telefonla yapilan satislarda (gazeteye ilan vermek, katalog satislari vb) kredi karti numarasi ve son kullanma tarihi alisveris için yeterli olmaktadir. Bu yüzden bu bilgilerin korunmasi elektronikticaretin gelisimi için büyük önem tasimaktadir.
Ancak elektronik ticarette kredi karti bilgilerinin baskalarinin eline geçme riski günlük hayattakine göre çok daha azdir. Günlük hayatta ödeme yaparken kredi karti bir baskasina verilmekte, bu yüzden kredi kartinin üzerindeki bilgilerin gizliligi büyük oranda ortadan kalkmaktadir. Sanal alisveris hizmeti veren firmalar, kredi karti bilgilerinin güvenligi ve gizliligini saglamak için yaygin olarak SSL ve SET gibi güvenlik standartlarini kullanmaktadirlar. Kullanici, isyeri ve banka arasindaki veri akisi sirasinda bilgilerin sifrelenerek aktarilmasi esasina dayanan güvenlik sistemleri sayesinde bilgilerin baska bir kisinin eline geçmesi durumunda çözülebilmesi (yani kullanilabilmesi) önlenir. Böylece kart bilgilerinin gizliligi ve alisverisin güvenligi saglanmis olur. Garanti Bankasi sistemini kullanan firmalar müsterinin kredi karti bilgilerini göremezken Garanti Bankasi da yapilan alisverisin içerigini bilmez. Ayrica kredi karti sahiplerinin Internet üzerinde yapilan alisverislere de diger alisverisler gibi her zaman itiraz hakki vardir.